پیشنهاد مدل توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با در نظر گرفتن نقش رسانه‌ها
محورهای موضوعی : مدیریت تحقیق و توسعه
نادر گودینی
1
(، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر)
مهرداد متانی
2
(دانشگاه ازاد اسلامی قائم شهر )
علی فلاح
3
(دانشگاه ازاد اسلامی نور )
اسدالله مهرآرا
4
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر)
کلید واژه: توسعه, شرکت‌های دانش‌بنیان, رسانه, نظریه داده بنیاد, مدل,
چکیده مقاله :
فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و ضرورت توسعه آنان برای رشد اقتصادی کشور، امری غیرقابل‌انکار است. اما متأسفانه کمبودهای نظری زیادی در حوزه‌ی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به‌ویژه درزمینه مدل‌های مفهومی وجود دارد. مقاله پیش¬رو باهدف اصلاح این نارسایی و غنی‌تر نمودن مدل‌های مفهومی در مسیر توسعه‌ی این شرکت‌ها تهیه‌شده است. هدف مقاله، ارائه مدلی نظام‌مند و مفهومی در مورد توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با در نظر گرفتن نقش استراتژیک رسانه‌ها است. در ابتدا به تعاریف، مفاهیم، شاخص‌ها، ابعاد شرکت‌های دانش‌بنیان و پیشینه تحقیق مربوط به آن‌ها پرداخته‌شده است. نوع پژوهش، کیفی است و بر اساس روش نظریه داده مبنا (GT) تحلیل‌شده است. مدل مفهومی برگرفته از مشاهدات میدانی و مصاحبه‌های نظام‌مند با 21 نفر از مدیران کشوری مرتبط با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و مسئولان پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد می باشد. مدل حاصل نشان می‌دهد مقوله اصلی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به نقش استراتژیک رسانه منبعث از شرایط علّی شامل آموزش، فرهنگ‌سازی، اطلاع‌رسانی، تبلیغات و بازاریابی، هدایت و راهنمایی است و بر اساس راهبرد توسعه شرکت از طریق رسانه تلویزیون و اینترنت به‌عنوان پیامد فرآیند حاصل می‌شود. از سوی دیگر، شرایط زمینه‌ای همچون فرهنگ، نظارت، اقتصاد، فعالیت‌های رسانه‌ای و همچنین شرایط محیطی ازجمله ظرفیت دانشگاهی کشور، ظرفیت‌های بین‌المللی، سایت‌ها و وب‌سایت‌ها، دارایی‌های معنوی، قوانین، اسپانسرینگ، اینترنت، صنعت سیاست در این فرآیند موثراند. فراملی شدن محصولات، کاهش وابستگی، ارتقای سطح کیفی محصولات، سیاست‌گذاری و خط‌مشی، تصمیم سازی، تدوین استراتژی، ترویج فعالیت‌ها، مشارکت در تولید ناخالص ملی، اشتغال‌زایی‌ها، افزایش فروش محصولات به‌عنوان پیامدهای نقش رسانه‌ها در توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به شمار می‌آیند.
The development of knowledge-based companies are necessary for the economic growth of the country. But there are many theoretical weaknesses in the development of these companies, especially in their conceptual models. The purpose of this study is the modification of the conceptual model to improve the development path of these companies. A systematic conceptual model for the development of companies, with considering the strategic role of the media, is the purpose of this paper. Firstly, the definitions, indicators, dimensions of knowledge-based companies, and the previous efforts related to them are discussed. The type of research is qualitative and is analyzed based on Grounded Theory methodology. The conceptual model is based on field observation and systematic interviews with 21 managers related to the development of knowledge-based companies, science and technology parks, and growth centers in Iran. The results show that the development of knowledge-based companies is due to the strategic role of media, which is included education, culture, information, and guidance. According to the development strategy of a knowledge-based company, the consequence of the process is enhanced by television and internet. On the other hand, the process is affected by base conditions such as culture, supervision, economics, media activities, as well as environmental conditions such as the academic capacity, websites, intellectual property, laws, sponsorship, Internet, industry, and politics. Trans nationalization of products, reduction of dependence, improvement of product quality, policy, decision making, strategy development, promotion of activities, employment growth, are the consequences of media's role in the development of knowledge-based companies.
اشتراوس، انس لم. کر بین، جولی‌ات(1391) مبانی پژوهش کیفی (فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای)، نشر نی، تهران.
اکبر زاده، نجمه. شفیع‌زاده، احسان،(1391). «بررسی نقش دولت درروند ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان»، فصلنامه رشد فناوری، شماره33، ص53-46.
الله‌یاری فرد، نجف. عباسی، رسول،(1390)، «بررسی الگوی مناسب ساختار سازمانی شرکت‌های دانش‌بنیان»، فصلنامه رشد فناوری، شماره 29، ص54-47.
امانی تهران، محمد. احمد امینی، زهرا،(1390)، «تحلیل افق‌های شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاهی و راهکارهای پیشگیران»ه، نشریه علمی ترویجی مطالعات در دنیای رنگ، شماره 1، ص24-19.
سام‌ها ین، هانس(1386) مدیریت فناوری در سازمان‌های فناوری بنیان، رسا، تهران، ص 78- 60
سروری ششلیکی، زهرا(1391) «ارائه مدل مفهومی از شرکت‌های دانش‌بنیان، اجلاس ملی کارآفرینی و مدیریت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان»، دانشگاه مازندران، مازندران.
سید میرزایی، سید محمد(1381) جمعیت‌شناسی عمومی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
صمدی، سعید. کلاهدوزان، امین. اسفندیاری، مریم.(1387)، «خوشه‌های فناوری و کارکردهای آن در ایجاد جریان تجارت فناوری در کشور»، فصلنامه رشد فناوری، شماره 14(۴)،ص33-27.
طالبی، کامبیز. زارع یکتا، محمدرضا.(1387). «آموزش کارآفرینی دانشگاهی و نقش آن در ایجاد و توسعه شرکت‌های کوچک و متوسط دانش‌بنیان»، مجله توسعه کارآفرینی، شماره 1، ص131-111.
عظیمی، حسین(1393) مدارهای توسعه‌نیافتگی در اقتصاد ایران، نشر نی، تهران، چاپ پانزدهم.
عماد زاده، مصطفي. شهنازي، روح‌الله. دهقان شباني، زهرا.(۱۳۸۵)، «بررسي ميزان تحقق اقتصاد دانش‌محور در ايران (مقايسه تطبيقي با سه كشور همسايه)»، فصلنامه پژوهش‌هاي اقتصادي، سال ششم، شماره ۲۰.
عماد زاده، مصطفي. شهنازي، روح‌الله. (۱۳۸۶)، «بررسي مباني و شاخص‌هاي اقتصادي دانش‌محور و جايگاه آن در كشورهاي منتخب در مقايسه با ايران»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادي سال هفتم شماره ۱۴(۲۷).
فخاری، حسین. سلمانی،داود (1392) رهبری در مهندسی، «رویکردی جهت بهبود مدیریت شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان، فصلنامه تخصصی پارک‌ها و مراکز رشد»، سال 9، شماره 35 ، ص۱-۲۰.
فخاری، حسین. سلیمانی، داوود. دارایی، محمدرضا، (1392) «بررسی اثرات تحریم‌های اقتصادی بر عملکرد شرکت‌های دانش‌بنیان کشور»، فصلنامه سیاست علم و فناوری، دوره 5 شماره 3.
فراست خواه، مقصود(1388) «آینده‌اندیشی درباره کیفیت آموزش عالی، مدلی برآمده از نظریه مبنایی»، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. دوره ۱۴، شماره ۴(۵۰).
فرزین مقدم، اکبر. کریم لو، رضا (1394)، «معرفی ستاد اقتصاد دانش‌بنیان و کمیته‌های آن»، منطقه ويژه علم و فناوری ربع رشیدی، تبریز.
قاسمي. حسين، (1390). آشنايي با شركت‌هاي تعاوني دانش‌بنیان، اجلاس ملي كارآفريني، تعاون، جهاد اقتصادي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد نائین، نائین.
قره‌باغیان، مرتضی( 1393)، اقتصاد، رشد و توسعه. نشر نی، تهران، چاپ سیزدهم.
مهدی زاده، سید محمد(1383) یادداشت. فصلنامه رسانه، معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شماره 58.
مهدی زاده، سید محمد، (1389)؛ نظریه‌های رسانه: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، نشر همشهری، تهران، چاپ اول.
میرزایی، خلیل(1388) پژوهش، پژوهشگری و پژوهشنامه نویسی. جامعه شناسان، تهران.
Gorman, G. G., & McCarthy, S. (2006). Business development support and knowledge-based businesses. The Journal of Technology Transfer, 31(1), 131-143.
Kumar, V. (2000). International marketing research (pp. 225-226). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
Shane, S. (2000). Prior knowledge and the discovery of entrepreneurial opportunities. Organization science, 11(4), 448-469.
Shankar, R., Gupta, A., & Narain, R. (2003). Strategic planning for knowledge management implementation in engineering firms. Work study. 52(4), 190 -200
Straus, A., & Corbin, J. (1990). Basics of qualitative research: Grounded theory procedures and techniques. 101-121.
Sveiby, K. E. (2001). A knowledge‐based theory of the firm to guide in strategy formulation. Journal of intellectual capital. 2(4), 344-358
فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و ضرورت توسعه آنان برای رشد اقتصادی کشور، امری غیرقابل‌انکار است. اما متأسفانه کمبودهای نظری زیادی در حوزه‌ی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به‌ویژه درزمینه مدل‌های مفهومی وجود دارد. مقاله پیشرو باهدف اصلاح این نارسایی و غنی‌تر نمودن مدل‌های مفهومی در مسیر توسعه‌ی این شرکت‌ها تهیه‌شده است. هدف مقاله، ارائه مدلی نظام‌مند و مفهومی در مورد توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با در نظر گرفتن نقش استراتژیک رسانه‌ها است. در ابتدا به تعاریف، مفاهیم، شاخص‌ها، ابعاد شرکت‌های دانش‌بنیان و پیشینه تحقیق مربوط به آن‌ها پرداخته‌شده است. نوع پژوهش، کیفی است و بر اساس روش نظریه داده مبنا (GT) تحلیل‌شده است. مدل مفهومی برگرفته از مشاهدات میدانی و مصاحبه‌های نظام‌مند با 21 نفر از مدیران کشوری مرتبط با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و مسئولان پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد می باشد. مدل حاصل نشان می‌دهد مقوله اصلی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به نقش استراتژیک رسانه منبعث از شرایط علّی شامل آموزش، فرهنگ‌سازی، اطلاع‌رسانی، تبلیغات و بازاریابی، هدایت و راهنمایی است و بر اساس راهبرد توسعه شرکت از طریق رسانه تلویزیون و اینترنت به‌عنوان پیامد فرآیند حاصل می‌شود. از سوی دیگر، شرایط زمینه‌ای همچون فرهنگ، نظارت، اقتصاد، فعالیت‌های رسانه‌ای و همچنین شرایط محیطی ازجمله ظرفیت دانشگاهی کشور، ظرفیت‌های بین‌المللی، سایت‌ها و وب‌سایت‌ها، دارایی‌های معنوی، قوانین، اسپانسرینگ، اینترنت، صنعت سیاست در این فرآیند موثراند. فراملی شدن محصولات، کاهش وابستگی، ارتقای سطح کیفی محصولات، سیاست‌گذاری و خط‌مشی، تصمیم سازی، تدوین استراتژی، ترویج فعالیت‌ها، مشارکت در تولید ناخالص ملی، اشتغال‌زایی‌ها، افزایش فروش محصولات به‌عنوان پیامدهای نقش رسانه‌ها در توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به شمار می‌آیند.
کلید واژه:
توسعه، شرکت‌های دانش‌بنیان، رسانه، نظریه داده بنیاد، مدل
مقدمه
توسعه در عرف به معناي شکفتن تدريجي است و باعث تغییرات تدریجی و پیشرفت از یک حالت ابتدایی به‌سوی یک حالت تکامل‌یافته و نهایی خواهد شد. توسعه به کشف چگونگی حصول حرکت‌های پیشرفته و تکاملی پدیده‌های اقتصادی و فرهنگی در یک جامعه مربوط می‌گردد. گاهی لغاتی مانند رشد و ترقی با این واژه نیز همراه می شود که تفاوتی جزئی در مفهوم، پدید می آورد(عظيمي،175،1371).
رشد و توسعه به معنی عام آن، فراگیری همه‌جانبه‌ای است که نه‌تنها به روابط اقتصادی بلکه به همه فعالیت‌های اجتماعی و در وهله اول به جنبه‌های شالوده‌ای و سیاسی آن فعالیت‌ها بستگی پیدا می‌کند. نمی‌توان تصور کرد که اجتماعی، بدون رشد به توسعه واقعی برسد و ازاین‌رو جای تعجب نیست که حتی بیشتر متخصصان، رشد و توسعه را غالبا یا منحصراً از زاویه اقتصادی آن موردمطالعه قرار می‌دهند(قره‌باغیان،96،1370).
ازنظر سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ، اقتصاد دانش‌محور اقتصادي است كه به‌طور مستقيم بر اساس توليد، توزيع و مصرف دانش و اطلاعات قرارگرفته باشد. در اقتصاد دانش‌محور، دانش محرك اصلي رشد، ايجاد ثروت و اشتغال در تمامي فعاليت‌ها است. بر اساس اين تعريف، اقتصاد دانش‌محور نه تنها به تعداد محدودي از صنايع مبتني بر فناوري بسيار پيشرفته وابسته نيست؛ بلكه در اين نوع اقتصاد تمامي فعاليت‌هاي اقتصادي به شكلي بردانش متكي است، حتي فعاليت‌هايي نظير معدن و كشاورزي كه اقتصاد قديمي خوانده مي‌شوند. همچنين دانش موردنیاز براي ساختن اقتصاد دانش‌محور تنها از نوع فناوري محض نيست و دانش فرهنگي، اجتماعي و مديريتي را نيز در برمي‌گيرد(فرزین مقدم و کریم لو،1394).
اقتصاد یک کشور زمانی شکوفا می‌شود که بستر لازم برای نوآوری و حضور در بازارهای رقابتی جهانی فراهم شود. امروزه حرکت به‌سوی نوآوری و ایجاد تغییر در ترکیب محصولات و خدمات در قلمرو فعالیت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان قرار دارد. این کسب‌وکارها در تبیین و مدل‌سازی فرآیندهای تولید، تحقیق و توسعه، غنی‌سازی علمی و فنی، آموزش‌وپرورش و توسعه انسانی، انتقال دانش و نشر و اشاعه نوآوری در کشور نقش مهمی ایفا می‌کنند. در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال، متناسب با ظرفیت نوآوری تحقق می‌یابد. بدین معنی که دستاوردهای تحقیق و توسعه به‌طور پیوسته از طریق سرمایه‌گذاری به محصول، فرآیند و یا سیستم نوین تبدیل می‌گردد و دسترسی به ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری برای کارآفرینان و پژوهشگران افزایش‌یافته، و این عامل مهمی در ایجاد نوآوری و بهره‌برداری از توان فناوری در اقتصاد ملی است.
بر اساس مطالعات انجام‌گرفته توسط 1APEC پایدارترین اقتصادها در جهان مربوط به اقتصادهای دانش‌محور است و در این میان کسب‌وکارهای کوچک دانش‌بنیان موتور محرک و توسعه این اقتصادها هستند. طبق بررسی‌های انجام‌شده نوآوری‌ها و پیشرفت‌های صنعتی طی دهه‌های اخیر در سطح جهان حاصل فعالیت‌های نوآورانه کسب‌وکارهای کوچک نوآور و دانش‌محور بوده است. علاوه بر این محققین، اشتغال در بنگاه‌های کوچک به‌ویژه شرکت‌های فناوری را در دوران رکود و التهاب اقتصادی، پایدارتر از اشتغالی می‌دانند که توسط بنگاه‌های بزرگ ایجادشده است(بخاری، سلیمانی و دارایی، 1392). طبق قانون حمايت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات، شرکت و مؤسسه دانش‌بنیان شركت يا موسسه خصوصي يا تعاوني است كه به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمي و اقتصادي (شامل گسترش و كاربرد اختراع و نوآوري) و تجاری‌سازی نتايج تحقيق و توسعه (شامل طراحي و توليد كالا و خدمات) در حوزه فناوري‌هاي برتر و باارزش افزوده فراوان به‌ویژه در توليد نرم‌افزارهاي مربوط تشكيل مي‌شود(قاسمی،1390).
رسانه‌ها از طریق اطلاع‌رسانی مستمر و دقیق به فعالان اقتصادی و افزایش قدرت تصمیم‌گیری آن‌ها در شرایط مختلف، کارایی اقتصاد را افزایش می‌دهند و زمینه را برای افزایش سطح ثبات اقتصادی فراهم می‌کنند. آن‌ها زمینه را برای افزایش مشارکت‌های سیاسی در فرآیند اصلاح و توسعه سیاست‌های اقتصادی کارا فراهم می‌کنند. کریستوفر کوین و پیتر لیسان در سال 2002 میلادی در مقاله‌ای با عنوان نقش رسانه در توسعه اقتصادی کشورها ضمن بررسی تجربیات موفق در کشورهای لهستان و مجارستان و تجربیات ناموفق توسعه اقتصادی در اوکراین نوشتند: در کشورهایی که موفق به توسعه اقتصادی پایدار شدند، رسانه‌ها علاوه بر نقش‌آفرینی در تغییر شرایط درگیری در بین عوامل اقتصادی و سیاسی به سمت مشارکت تمامی بخش‌های کشور باهم برای ساختن اقتصادی پویا و پایدار اطلاعات درستی هم در اختیار خوانندگان خود قرار می‌دادند و همکاری و همراهی تمام بخش‌های جامعه باعث ایجاد زمینه برای رشد اقتصادی فراهم شد. در این فضا ضعف‌های اقتصادی به‌جای بزرگ‌تر شدن معضل یک گروه یا یک فرد خاص به یک مشکل کشوری تبدیل شد که تمامی مردم و سازمان‌ها برای برطرف کردن آن باهم همکاری کردند و نهایتاً هم موفق شدند آن‌ها را برطرف کنند. همچنین توسعه بخش رسانه باعث کاهش ریسک‌های سیاسی و افزایش ثبات می‌شود که این ثبات سیاسی موضوعی بسیار مهم در جذب سرمایه‌های خارجی و داخلی و درنهایت رشد اقتصادی است. مطالعه‌ای که در سال 2011 میلادی با استفاده از مدل‌های اقتصادسنجی درزمینه نقش سلامت رسانه‌ها در ایجاد ثبات سیاسی و اقتصادی کشورهای جنوب صحرای آفریقا انجام‌شده است نشان داد هر چه شمار رسانه‌های آزاد و دسترسی به اطلاعات بیشتر باشد، تلاش برای ایجاد ثبات و کاهش ریسک در کشور بیشتر می‌شود زیرا دیگر یک گروه یا دسته خاص با این مشکلات درگیر نخواهند بود بلکه ایجاد ثبات به مطالبه تمامی مردم تبدیل می‌شود.
معرفی توانمندی‌ها و قابلیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان به‌ویژه شرکت‌های تولیدی کوچک، قطعاً زمینه مناسبی برای رقابت بیشتر در فضای اقتصادی کشور فراهم خواهد کرد، بر این اساس رسانه‌ها ازجمله تلویزیون و اینترنت می‌تواند زمینه‌ای ایجاد کند که هم فرهنگ کارآفرینی و هم ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان ترویج و شکل بگیرد و هم توانمندی‌ها و محصولات شرکت‌های خرد اطلاع‌رسانی شود و به توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان منجر شود. لذا در پژوهش حاضر به دنبال آن هستیم تا دریابیم مدل مناسب برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با در نظر گرفتن نقش استراتژیک رسانه چگونه است؟
چنانچه تحقیق حاضر انجام شود به توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان می‌انجامد و سبب تحول در اقتصاد دانش‌بنیان کشور می‌شود. با انجام این تحقیق زمینه برای تقویت مبناهای علمی این حوزه فراهم می‌شود؛ چنانچه از توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان کاسته شود به نحوی مسیر پیشرفت علمی کشور مختل خواهد شد. لذا نتایج این تحقیق قابل‌استفاده برای شرکت‌های دانش‌بنیان، رسانه‌ها و نیز دانشجویان و محققان این حوزه خواهد بود.
1. اهداف تحقیق
هدف کلی این تخقیق، ارائه و تبیین مدل برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به نقش استراتژیک رسانه است. همچنین اهداف جزئی این مطالعه به صورت زیر بیان می شود:
1- تبیین مقوله‌های فرایند توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس کدگذاری باز با توجه به نقش استراتژیک رسانه‌ها
2- مطالعه روابط و اثرات بین مقوله‌ها و مقوله اصلی فرایند توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به نقش استراتژیک رسانه‌ها بر اساس کدگذاری محوری داده‌های حاصل از مصاحبه‌های موردمطالعه.
2. سؤالات تحقیق:
2. 1. سؤال اصلی:
با در نظر گرفتن نقش استراتژیک رسانه مدل توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان چگونه خواهد بود؟ یا به‌عبارت‌دیگر با در نظر گرفتن نقش استراتژیک رسانه برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان چه مدلی می‌توان ارائه کرد؟
2. 2. سؤال‌های فرعی:
1. مقوله‌های فرایند توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس کدگذاری باز با توجه به نقش استراتژیک رسانه‌ها چیست؟
2. روابط و اثرات بین مقوله‌ها و مقوله اصلی فرایند توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به نقش استراتژیک رسانه‌ها بر اساس کدگذاری محوری داده‌های حاصل از مصاحبه‌های موردمطالعه چیست؟
3. مباني نظري و مروري بر مطالعات گذشته
یکی از نظریه‌های مرتبط با نقش رسانه‌ها در توسعه نظریه اقتصادی سیاسی رسانه است. ریشه این نظریه نیز در جامعه‌شناسی مارکسیستی است. اگرچه مباحث این نظریه با موضوعات موردعلاقه رویکردهای مارکسی پیشین