آخرین مقالات منتشر شده [همه]

  • دسترسی آزاد مقاله

    مقایسه و تحلیل جهان‌بینی شاعران مشروطه بر مبنای طبقۀ اجتماعی آنها

    فهیمه اسدی
    پژوهش زبان و ادبیات فارسی , شماره 67 , دوره 20 , زمستان 1401
    اجتماع در پیدایش اثر هنری و ادبی صاحب نقش است؛ بررسی‌های جامعه‌شناسانۀ ادبیات، روش‌های گوناگون دارد. لوسین گلدمن، صاحب نظریۀ ساختارگرایی تکوینی، معتقد است که طبقۀ اجتماعی آفرینندۀ چکیده کامل
    اجتماع در پیدایش اثر هنری و ادبی صاحب نقش است؛ بررسی‌های جامعه‌شناسانۀ ادبیات، روش‌های گوناگون دارد. لوسین گلدمن، صاحب نظریۀ ساختارگرایی تکوینی، معتقد است که طبقۀ اجتماعی آفرینندۀ اثر، بر جهان‎بینی او تأثیر می‎گذارد و جهان‎بینی، تعیین کنندۀ ساختار اثر است. در پژوهش پیش‌رو، جهان‎بینی بهار، ایرج‎میرزا، عارف‌قزوینی و فرخی‎یزدی، بر این مبنا تحلیل شده و رابطۀ جهان‎بینی این شاعران، با ساخت و کاربرد واحد ساختار؛ یعنی ترکیب اضافه‌ای که مضاف آن واژۀ مُشت است، تحلیل گردیده است. مُشت روزگار، مُشت محکم ایران، مُشت چکش‎مانند، مُشت معارف، مُشت جماعت و مُشت زر ترکیباتی است که این شاعران ساخته‌اند. هر شاعر، مشت (مجازاً قدرت) را متعلق به امری می‌داند که در جهان‌بینی او اهمیت دارد؛ جهان‌بینی شاعری که «مشتِ روزگار» را می‌سازد، با جهان‌بینی شاعری که «مشت معارف» را ساخته است، یکسان نیست. عارف قزوینی، دارای آرمان‎های بزرگ برای ایران و ملت است و راه رسیدن به آن ‌را علوم طبیعی و حاکمیت ملی می‎داند و لذا مشت محکم ایران و مشت معارف را می‎سازد. ایرج‎میرزا شاهزاده‎ای مرفه است و نهایت ارادۀ او حفظ ساختار موجود است، بنابراین بی‎آرمان است و بر قدرت اقتصاد واقف است و مشت زر را به کار می‎برد. اما فرخی‎یزدی با اینکه سعی دارد جانب عناصر نو را بگیرد، جهان‌بینی او التقاطی از عناصر سنتی و نو باقی می‏ماند و بیشتر جاذبه‌های سوسیالیست در جهان‎بینی او حضور دارد و چنین است که مشت چکش‎مانند را می‎سازد. گسستی که در بخش‌های مختلف به نظر می‌رسد ناشی از تفاوت جهان‌بینی‌های شاعران است. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    تحلیلی بر دگرگونی عناصر هویتی قوم ترکمن در رمان اقلیمی «یورت»

    محمد محمودی
    پژوهش زبان و ادبیات فارسی , شماره 67 , دوره 20 , زمستان 1401
    ادبیات داستانی اقلیمی به گونه‏ای از داستان‌ها گفته می‌شود که رویدادهای آن در یک منطقة جغرافیایی خاص رخ می‏دهد و عناصر مختلف فرهنگی از قبیل آداب و سنت‌ها، نوع معماری، پوشش، ویژگی‌ها چکیده کامل
    ادبیات داستانی اقلیمی به گونه‏ای از داستان‌ها گفته می‌شود که رویدادهای آن در یک منطقة جغرافیایی خاص رخ می‏دهد و عناصر مختلف فرهنگی از قبیل آداب و سنت‌ها، نوع معماری، پوشش، ویژگی‌های زبانی، و نیز خصیصه‌های اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی آن منطقه و اقلیم را بازنمایی می‌کند. بخشی از ادبیات داستانی اقلیمی در ایران با قومیت‎ها پیوند خورده و در خدمت بازنمایی مسائل هویتی آنان قرار گرفته است. بخشی از داستان‌های اقلیم شمال نیز که مربوط به مناطق ترکمن‎نشین استان گلستان است، فضایی متفاوت با دیگر داستان‌ها دارند. در این داستان‌ها، علاوه بر ویژگی‎های اقلیمی خاص شمال کشور، عناصر فرهنگی و هویتی ساکنان ترکمن‌صحرا نیز بازتاب یافته است. در این مقاله به بررسی یکی از رمان‎های مهم ادبیات اقلیمی ترکمنی پرداخته شده است. سیدحسین میرکاظمی در رمان «یورت» به توصیف جزئیات شیوه زیست اجتماعی مردمان ترکمن‎صحرا، هویت فرهنگی آنان و عناصر اقلیمی منطقه و پیوند این عناصر با فرهنگ و تاریخ ترکمن‎ها پرداخته است. رویارویی سنت و تجدد و دگرگونی زندگی اجتماعی و هویت مردمان ترکمن‌صحرا از مضامین اصلی رمان یورت است. نویسنده در این رمان، تحول سنت و هویت قومی ترکمن‎ها را در قالب دگرگونی یورت‌ها (خانه‎های ترکمن‎ها) و تغییر نگرش نسبت به زمین و تملک آن به تصویر کشیده است. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    نقد اقلیمی رمان «درخت انجیر معابد»

    خدیجه بهرامی رهنما
    پژوهش زبان و ادبیات فارسی , شماره 67 , دوره 20 , زمستان 1401
    نقد اقلیمی، یکی از رویکردهای نقد ادبی است که به بررسی اقلیم خاص یک منطقه و تأثیرگذاری آن بر مؤلفه¬های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، جغرافیایی و ... می¬پردازد. احمد محمود، جزو آن دسته از چکیده کامل
    نقد اقلیمی، یکی از رویکردهای نقد ادبی است که به بررسی اقلیم خاص یک منطقه و تأثیرگذاری آن بر مؤلفه¬های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، جغرافیایی و ... می¬پردازد. احمد محمود، جزو آن دسته از نویسندگانی است که توجه ویژه¬ای به اقلیم جنوب داشته است و مولّفه¬های نقد اقلیمی را می¬توان، در آثار او از جمله «درخت انجیر معابد» جست¬وجو کرد. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و مسئله اصلی تحقیق، آن است که احمد محمود، با استفاده از کدام ویژگی¬های شاخص، به بازتاب اقلیم جنوب در رمان «درخت انجیر معابد» پرداخته است؟ احمد محمود، با استفاده از عناصر زبانی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به بازتاب اقلیم جنوب در این رمان پرداخته و بدین ترتیب، به حوزة اقلیمی نویسی جنوب، هویّتی مستقل بخشیده است. هدف از این پژوهش، آن است که نحوة تأثیرگذاری اقلیم جنوب را بر زبان، فرهنگ، باورهای عامه، آداب و رسوم، مسائل سیاسی شهر اهواز و ... مورد بررسی قرار دهیم. اهمیت و ضرورت تحقیق حاضر از آن روست که به وسیلة نقد اقلیمی، می¬توان به خوانش جدیدی از متن و نیز، به تشخّص سبکی احمد محمود از سایر نویسندگان دست یافت. نتایج تحقیق، بیانگر آن است که مختصات جغرافیایی و ناحیه¬ای بر شکل¬گیری نوع پوشش، معماری، شغل¬ها و تحوّلات سیاسی اثر گذار بوده است. عناصر اقلیمی و طبیعت، سبب¬ساز شکل¬گیری بسیاری از باورهای عامه از جمله دخیل بستن به درخت، شمع افروختن، قربانی کردن برای درخت و... شده است. نویسندة رمان، با استفاده از صورخیال¬ اقلیمی، به بازتاب هوای گرم و شرجی و بارش کم باران در خوزستان پرداخته، و نیز عناصر طبیعت و اقلیم جنوب، زمینه¬ساز کشمکش میان دو جامعة سنتی و مدرن شده است. احمد محمود، ورود بیگانگان و چپاول نفت را دست¬مایة نغزی برای بیداری مردم در این رمان قرار داده است. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    تحلیل غزل «چهرۀ آفتاب پنهان است» از حسين منزوي بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی شعر «مایکل ریفاتر»

    فهیمه شفیعی , هنگامه آشوری
    پژوهش زبان و ادبیات فارسی , شماره 67 , دوره 20 , زمستان 1401
    پژوهش حاضر به تحلیل غزل «چهرۀ آفتاب پنهان است» حسین منزوی بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی شعر «مایکل ریفاتر» پرداخته است. هدف از این پژوهش، کشف دلالت‌‌ها و لایه‌های پنهان این غزل در سطح چکیده کامل
    پژوهش حاضر به تحلیل غزل «چهرۀ آفتاب پنهان است» حسین منزوی بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی شعر «مایکل ریفاتر» پرداخته است. هدف از این پژوهش، کشف دلالت‌‌ها و لایه‌های پنهان این غزل در سطح خوانش پس‌کنشانه با هدف پاسخگویی به این پرسش است: در غزل «چهرۀ آفتاب پنهان است»، چه عواملی خاستگاه شعر را به وجود می‌‌آورند؟ با توجه به بافت غزل به نظر می‌رسد این امر به واسطۀ عناصر دلالتمند در شعر محقق می‌‌گردد. روش پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر اسناد کتابخانه‌ای است. در این پژوهش، پس از انتخاب غزل «چهرۀ آفتاب پنهان است» مطابق با رویکرد ریفاتر، شعر مذکور در سطح قرائت اکتشافی و قرائت پس‌کنشانه بررسی شد و با تمرکز بر قرائت پس‌کنشانه، غزل منتخب با هدف کشف خاستگاه شعر، باتوجه به دو نظام معناساز «فرایند انباشت» و «منظومه توصیفی» تحلیل شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در «فرایند انباشت»، تعابیر شاعرانه در محور عمودی و رابطۀ استعاری حول محور مفهوم «عدم ارتباط» می‌‌چرخند، و در «منظومه توصیفی» دو هستۀ معنایی «بی‌اعتمادی» و «وضعیت نابسامان اجتماعی- سیاسی» القاکنندۀ خاستگاه شعری غزل هستند. «بی‌اعتمادی» و «وضعیت نابسامان اجتماعی- سیاسی» در این غزل با تصاویر و ترکیبات «پنهان شدن آفتاب»، «رویش در گلدان حقیر»، «باغ در دست باد و طوفان بودن»، «هدف تیر بهتان قرار گرفتن عشق» و «پر خونین جا مانده از پرنده» تجلی یافته است. در نهایت این فرایندهای توصیفی بر خاستگاه اصلی این غزل یعنی ناامیدی دلالت می‌‌کنند. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    تحلیل اسطوره‌گرایانه و بررسی خاستگاه داستان سیاوش و کیخسرو در شاهنامه بر اساس آیین آشناسازی

    علی اکبر کمالی نهاد , میثم روستایی
    پژوهش زبان و ادبیات فارسی , شماره 67 , دوره 20 , زمستان 1401
    از جنبه¬های تحلیل در داستان¬های شاهنامه قابلیت تأویل¬پذیری اسطوره¬ای آنهاست. در بین داستان¬های شاهنامه داستان سیاوش از نمونه¬¬هایی است که به لحاظ روایی و پیوند محورهای عمودی و افقی چکیده کامل
    از جنبه¬های تحلیل در داستان¬های شاهنامه قابلیت تأویل¬پذیری اسطوره¬ای آنهاست. در بین داستان¬های شاهنامه داستان سیاوش از نمونه¬¬هایی است که به لحاظ روایی و پیوند محورهای عمودی و افقی داستان، با روایت¬های پیشین و پسین خود تناسب دارد. در این مقاله داستان سیاوش با نگاه تلفیقی و بر بنیاد رویکردهای نقد ساختارگرا، اسطوره¬ای و نظریۀ¬ دریافت، تحلیل اسطوره¬ای شده است. مبنای این تحلیل آیین آشناسازی بوده و با بهره¬بردن از نظر الیاده، آیین تشرف در روایت سیاوش را باز نموده¬ایم. در این مقاله از شیوۀ قیاسی و نه همسان‌سازی میان عناصرداستان سیاوش و کی‌خسرو با آیین آشناسازی استفاده شده است. در این بازنمایی، داستان از تولد سیاوش تا پایان کنشگری کی¬خسرو، یک واحد تلقی شده و کنش این دو شخصیت در تکمیل همدیگر پنداشته شده-اند. براساس یافته¬های پژوهش، بالیدن و برآمدن سیاوش و سپس فرورفتن او در غروبستان توران زمین، هم¬چون فرورفتن دانه در خاک است؛ گویی که داستان در این بخش ناتمام باقی می¬ماند تا آنجا که در سویی دیگر با برآمدن کیخسرو به دور از چشم اغیار و بالیدن او در همان سرزمین توران، داستان را به خودبسندگی می‌رساند. نشانه¬ها و قراین نمادین موجود در متناین واحد داستانی مثل: کوه، دایه، گذر از آب، حیوان نمادین، آزمون و...، موجب تقویت مفهوم آشناسازی در آن است. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    وام‌واژه‌های قرآنی- عربی در زبان پهلوی (فارسی میانه)

    یداله منصوری
    پژوهش زبان و ادبیات فارسی , شماره 67 , دوره 20 , زمستان 1401
    دربارة واژه‌های دخیل یا وام‌واژة عربی در فارسی، دیدگاه غالب این است که ورودِ لغات عربی در دورة اسلامی، یعنی پس از آمدن اسلام به ایران، آن‌ هم بیشتر در سده‌های ششم و هفتم به بعد به چکیده کامل
    دربارة واژه‌های دخیل یا وام‌واژة عربی در فارسی، دیدگاه غالب این است که ورودِ لغات عربی در دورة اسلامی، یعنی پس از آمدن اسلام به ایران، آن‌ هم بیشتر در سده‌های ششم و هفتم به بعد به فارسی بوده و حضور آنها در متون فارسی قوّت و شدّت گرفته است. در این گفتار کوشش بر آن است تا جایی که اسناد در دست است، نشان دهیم که ورود لغات عربی به زبان فارسی از روزگاران بسیار دور رخ داده و این بده‌بستانِ زبانی- فرهنگی چه بسا از آن زمانی که ایرانیان و عرب‌ها باهم ارتباط داشته‌اند، یعنی، از زمان هخامنشیان به بعد صورت گرفته است. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    روایت‌های تروماتیک، احساسات و سیاست خارجی: فرضیه‌هایی نظری با توجه به تجربه تاریخی ایران

    حميرا مشیرزاده
    پژوهش سیاست نظری , شماره 32 , دوره 17 , پاییز - زمستان 1401
    متعاقب چرخش احساسی در روابط بین¬الملل، از دهه2000 به بعد احساسات به شکلی فزاینده بعد مهمی از حیات بین¬المللی تلقی می¬شود. به این ترتیب، توجه به خاطرات به طور کلی و تروما به طور خاص چکیده کامل
    متعاقب چرخش احساسی در روابط بین¬الملل، از دهه2000 به بعد احساسات به شکلی فزاینده بعد مهمی از حیات بین¬المللی تلقی می¬شود. به این ترتیب، توجه به خاطرات به طور کلی و تروما به طور خاص در روابط بین¬الملل در پیوند با بحث احساسات و همچنین حافظه و روایات سازنده خاطرات یا حافظه جمعی جایگاهی ویژه در مطالعات سیاست خارجی و روابط بین¬الملل یافته است. تجربه تاریخی تروما یا اشکال خفیف¬تر تجربه¬های تلخ تاریخی می¬تواند با شکل دادن به روایات و برانگیزش احساسات خاص، هویت و کارگزاری را تحت تأثیر قرار دهد و به تبع آن، در سیاست خارجی و مشروعیت¬بخشی و مشروعیت¬زدایی از کنش‎های سیاست خارجی اثر بگذارد. چگونگی و میزان این تأثیر مسئله¬ای است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این مقاله ارائه چهارچوبی برای مطالعه روایات مهم تروماتیک و چگونگی تأثیر آنها بر احساسات و از این طریق بر هویت، کارگزاری و کنش¬های سیاست خارجی است. در این مقاله بر اساس شواهدی محدود از روایات تروماتیک در تاریخ ایران و با این مشاهده اولیه که همه روایات به یک اندازه و به یک شکل بر سیاست خارجی اثر نگذاشته¬اند، فرضیه‌هایی درباره تأثیر روایات تروماتیک ارائه می¬شود که می¬توانند بنیانی برای مطالعات تجربی و پژوهش در این حوزه باشند. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    نسبت فناوری‌های قدرت و حکومت‌مندی در اندیشۀ «میشل فوکو» و «ژیل دلوز»

    محمد ملکی فر , علی مختاری , حمداله اکوانی , ابوذر فتاحی‌زاده
    پژوهش سیاست نظری , شماره 32 , دوره 17 , پاییز - زمستان 1401
    دیدگاه مسلط نزد متفکران لیبرال و مارکسیست بیانگر آن است که قدرت حاکم در پی اتخاذ نظم حقوقی درون یک قلمروی مشخص است. از این¬رو قدرت حاکم به عنوان نظامی از تعهدها و ممنوعیت¬های حقوقی چکیده کامل
    دیدگاه مسلط نزد متفکران لیبرال و مارکسیست بیانگر آن است که قدرت حاکم در پی اتخاذ نظم حقوقی درون یک قلمروی مشخص است. از این¬رو قدرت حاکم به عنوان نظامی از تعهدها و ممنوعیت¬های حقوقی در نظر گرفته شده که به واسطه¬ قانون اعمال می¬شود. اما متفکرانی همچون «میشل فوکو» و «ژیل دلوز»، گسستی را در سازوکارهای حکمرانی تشخیص می¬دهند. فوکو معتقد است که از قرن هفدهم و هجدهم، حکومت به جای ممنوعیت¬های حقوقی، بیشتر به شکلی مثبت در پی شکل دادن به تابعان خود بوده و سعی در پرورش سوژه¬هایی بهنجار و مطیع داشته است. در ادامه¬ مطالعات فوکو، ژیل دلوز گسست دیگری را تشخیص می¬دهد و معتقد است که حکومت در قرن بیستم، نه از طریق انضباط بلکه به شیوه¬ای کنترلی، سعی در ساختن سوژه¬ها و سوق دادن آنان به سوی اهداف خود داشته است. از این¬رو مقاله حاضر سعی دارد به این پرسش بپردازد که در اندیشه فوکو و دلوز، چه عاملی سبب دگرگونی در شیوه حکومت¬مندی می¬شود؟ بررسی پدیدارشناختی آرای این دو متفکر نشان می¬دهد که ریشۀ¬ دگرگونی حکومت¬مندی در فناوری¬های قدرت قرار دارد. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    مؤلفه‌های اندیشه سیاسی مکتب هرات در منظومه فکری مولانا عبدالرحمان جامی

    محمد داود عرفان , سید حسین اطهری , روح‌الله اسلامی , مهدی نجف‌زاده
    پژوهش سیاست نظری , شماره 32 , دوره 17 , پاییز - زمستان 1401
    هرات یکی از کانون¬های مهم اندیشه¬ مکتب خراسان است. این اندیشه در قرنِ ‌دوم با طاهریان آغاز شد و در دوره¬ تیموریان در قرنِ ‌نهم به اوج رسید. در هفت‌قرنی‌که اندیشه هرات تکامل یافته ا چکیده کامل
    هرات یکی از کانون¬های مهم اندیشه¬ مکتب خراسان است. این اندیشه در قرنِ ‌دوم با طاهریان آغاز شد و در دوره¬ تیموریان در قرنِ ‌نهم به اوج رسید. در هفت‌قرنی‌که اندیشه هرات تکامل یافته است؛ اندیشمندان، شاعران و هنرمندان‌بزرگی در این‌خطه ظهور کردند و دو مکتب مشهور هنری و ‌ادبی هرات را شکل دادند. در دوره ‌تیموریان تعامل فقه، کلام، هنر، عرفان و شعر هرات تنها در حوزه ¬اجتماعی محدود نماند و با عرفان ِسیاسی نقشبندیه¬، وارد سامان سیاسی آن¬دوره شد؛ طوری¬که بده¬بستان اندیشه و قدرت، منجر به ظهور مکتب سیاسی هرات گردید. نورالدین‌ عبدالرحمن جامی، به¬عنوان پیشوای این مکتب، نقش انکارناپذیری در رشد و تعالی مکتب سیاسی هرات داشت. جامی در هرات مرشد اندیشه¬ای بود که تعامل عرفان و سیاست را برای نخستین¬¬بار در تاریخ اسلام ممکن ساخت. دستگاه و دیوان قدرت تیموریان، متأثر از اندیشه¬ جامی بود که در رفتار و کردار کارگزارانِ سیاسی در متن‌جامعه تبلور یافت. با وصف چنین اوضاع و احوالی، این مقاله درصدد پاسخ به این سؤال بنیادین است که چه مؤلفه‌هایی در اندیشه سیاسی جامی وجود داشته که به شکل‌دهی مکتب سیاسی هرات کمک کرده است؟ به¬نظر می¬رسد که جامی متأثر از آموزه¬های‌ اسلامی، عرفان نقشبندی و اندیشه سیاسی ایران باستان بوده است که این اندیشه¬ها در مفاهیمی‌چون عدل، شرع، عقل و ‌اخلاق تبلور یافته است. این مقاله با چارچوب غایت- مشروعیت «جان‌مارو» و با روش هرمنوتیک تفسیری «کوئنتین اسکینر» درصدد دریافت مهم¬ترین مفاهیمی است که اندیشه¬ جامی تولید کرده و توسط او و شاگردان¬اش وارد سامانه سیاسی عصر او شده و رفتار سیاسی زمان وی را شکل داده است. پرونده مقاله
  • دسترسی آزاد مقاله

    نامه‌اي براي ايران؛ بررسي نسبت دين، سياست و ايران‌گرائي در نامه تنسر به گشنسپ در چارچوب آراي ماكياولي

    علي تدين‌راد , سارا نجف پور
    پژوهش سیاست نظری , شماره 32 , دوره 17 , پاییز - زمستان 1401
    در حالي كه نسبت دين و سياست از مسائل اساسي در بررسي سامان فكر و كنش سياسي عصر ساساني به‌شمار مي‌رود؛ انگارة غالب آن است كه سياست و فرمانفرمائي اين دوران بيشتر بدست موبدان، بر مدار چکیده کامل
    در حالي كه نسبت دين و سياست از مسائل اساسي در بررسي سامان فكر و كنش سياسي عصر ساساني به‌شمار مي‌رود؛ انگارة غالب آن است كه سياست و فرمانفرمائي اين دوران بيشتر بدست موبدان، بر مدار آيين زرتشتي و براي تقويت و تحكيم آن بوده و بدين‌سان سياستِ ساسانيان دين‌محور تلقي مي‌گردد. اين پژوهش كوششي است در جهت بازانديشي در اين انگارة مألوف با بازخواني رابطة دين و سياست در پرتو بررسي تطبيقي متن نامة تنسر به گشنسپ با انگاره‌هاي ماكياولي در اين حوزه. از اين بازخوانيِ چنين به نظر مي‌رسد كه راهبرد و رويكرد بنيادگذاران ساساني به نسبتِ مقولات دين و سياست را بايد نه دين‌محور،‌ بلكه ايران‌محور و ايران‌گرايانه دانست. محور كنش و انديشة سياسي آنان امر سياسي و ايراني است با كاربست ابزارِ دين‌. پرونده مقاله

نشریات رایمگ [همه]

ناشران

فهرست نشریات علمی ایران

اخبار داغ [آرشیو خبر]