تحلیل استعاره‌های طرد زنان از عرصه سیاست در اندرزنامه‌های سده میانه
الموضوعات :
فاطمه ذوالفقاریان
1
(دانشگاه فردوسی مشهد)
سید حسین اطهری
2
(دانشگاه فردوسی مشهد)
الکلمات المفتاحية: استعاره, زنان, اندرزنامه, جنسیت و عقل مذکر,
ملخص المقالة :
عرصه سیاست از دیرباز عرصه¬ای مردانه تعریف شده است و زنان، جایگاه مشخص و برجسته¬ای در این حوزه نداشته¬اند. حتی در فلسفه غرب که نمودی از عقل‌گرایی و اندیشیدن شناخته می‌شود، زنان به عنوان جنس دوم شناخته شده، با فرض اینکه عقل خصلتی مردانه دارد، نادیده گرفته می¬شوند. در این مقاله با توجه به‌اینکه بررسی منزلت و جایگاه زنان در متون اندرزنامه¬ها در ادوار مختلف، یکی از راه¬هایی است که می¬تواند روشن¬کننده وضعیت و موقعیت زنان در دوره‌های تاریخی باشد، به تحلیل طرد یا قبول آنها از سوی دستگاه معرفتی پرداخته می¬شود. آنچه در اندرزنامه‌ها به عنوان متون برجسته سیاسی در سده میانه به چشم می‌خورد، نمایشی از موجودی به نام زن است که هیچ¬جا حضور نداشته و به دلیل عدم حضور، قلم در دست مردان بوده است و سیمای او را به هر گونه¬ای که پسند ایشان بوده، ترسیم کرده¬اند. پرسشی که‌این نوشتار به دنبال پاسخ آن است این است که چه استعاره‌هایی در اندرزنامه‌ها و متون تاریخی سده‌های میانه وجود دارد که طرد و به حاشیه راندن زنان را تقویت کرده است؟ این مقاله با چارچوب تئوریک تحلیل استعاری و طبقه¬بندی استعاره‌ها در سه عنوان استعاره آفرینش، استعاره حکومت¬داری و استعاره فلسفی عقل مذکر به بررسی گزاره‌های متون سیاسی و ادب حکمرانی پرداخته است. این نوشتار مبتنی بر فرضیه‌ای است که در آن زنان سال¬ها مطرود و محصور در زندگی خصوصی بودند و استعاره‌هایی از این¬دست در حذف زنان از عرصه سیاسی، نقش ویژه و مؤثری داشته است.
ابوزید، نصرحامد (1397)، دایره های ترس؛ زنان در گفتمان دینی، تهران: نگاه معاصر.
بارتلمه، کریستین (1337)، زن در حقوق ساسانی، ترجمۀ ناصرالدین صاحب زمانی، تهران: موسسه مطبوعاتی عطایی.
چارتریس – بلک، جاناتان (1397)، تحلیل انتقادی استعاره؛ رویکردی شناختی – پیکره¬ای، ترجمۀ یکتا پناه پور، قم: لوگوس.
حسینی، مریم (1393)، ریشه های زن ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی، چاپ دوم، تهران: نشر چشمه.
حلبی، علی‌اصغر (1370)، تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و جهان اسلامی، تهران: انتشارات بهبهانی.
دانون، جوزفین (1397)، نظریۀ فمنیستی، ترجمۀ فرزانه راجی، چاپ دوم، تهران: نشر چشمه.
رجائی، فرهنگ (1373)، معرکه جهان‌بینی‌ها (در خردورزی سیاسی و هویت ما ایرانیان)، تهران احیاء کتاب.
طباطبایى، سیدجواد (1357)، خواجه نظام‌الملک، تهران: طرح نو.
علوی، هدایت الله (1377)، زناشویی در ایران باستان، تهران: هیرمند.
عنبرسوز، مریم (1390)، زن در ایران باستان، تهران: روشنگران و مطاعات زنان.
عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر (1371)، قابوس نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، محمد (1389)، نصیحه الملوک، تهران: جامی.
فیرحى، داود (1378)، قدرت، دانش مشروعیت در اسلام، تهران: نشر نى.
لمبتون، آن.کی.اس (1374)، دولت و حکومت در اسلام. ترجمه و تحقیق: سیدعباس صالحی و محمدمهدی فقیهی، تهران: عروج.
لوید، ژنویو (1381)، عقل مذکر؛ مردانگی و زنانگی در فلسفه غرب، ترجمۀ محبوبه مهاجر، تهران: نشر نی.
محمدپور، احمد (1397)، ضد روش: زمینه¬های فلسفی و رویه¬های عملی در روش شناسی کیفی، قم: لوگوس.
مردیها، مرتضی، پاک نیا، محبوبه (1388)، سیطره جنس، تهران: نشر نی.
نظام الملک، حسن بن علی (1398)، سیرالملوک، تصحیح محمود عابدی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
هاشمی، زهره (1389)، نظریه استعاره مفهومی از دیگاه لیکاف و جانسون، فصلنامه ادب پژوهی، (12)4، 130-119.
هاوکس، ترنس (1377)، استعاره مجموعه مکتبها، سبکها و اصطلاحهای ادبی و هنری، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.
یوسفی‌راد، مرتضی (1383)، متدلوژی سیاست‌نامه‌نویسی، علوم سیاسی، شماره 28.
Cameron, L. and Low, G, (1999). Metaphor. Language Teaching, (32)2, 77-96.
Croft, W. (1993). The Role of Domains in the Interpretation of Metaphor and Metonymies. Cognitive Linguistics, (4)4, 335-370.
Lakoff, G & Johnson, M (1980). Metaphors We Live by. Chicago and London. University of Chicago Press.
